Učenici iz seoskih škola nemaju iste uslove za učenje i rad kao njihovi drugari iz grada, počev od nedostupnosti vode za piće u samim objektima, do nedostatka opreme i stručnog osoblja, što uz lošije uslove za život u tim mjestima doprinosi zatvaranju područnih odjeljenja. Institucija Zaštitnika ljudskih prava i sloboda je obišla oko 70 seoskih osnovnih škola u Crnoj Gori, tokom 2019. godine, u okviru druge faze projekta „Promocija pristupa pravdi svoj djeci Crne Gore“, uz podršku Unicefa. Posjećeni su osnovci na području škola iz Barutane, Bioča, Lepenca, Kuča, Pipera, Prošćenja, Njegovuđe, Vilusa, JU obrazovnog centra u Šavniku, i dr. Podijeljeni su promotivni flajeri „Ja se zovem dijete“, u cilju upoznavanja s mogućnostima i načinima obraćanja nadležnim organima, u ostvarivanju svojih prava.

– Uočili smo da postoje veliki izazovi u ostvarivanju prava na obrazovanje u seoskim područjima, a da djeca koja žive u ovim sredinama jesu rizična kategorija kojoj je upitno ostvarivanje i drugih prava zagarantovanih međunarodnim i domaćim zakonodavstvom. U ovim školama zapazili smo da uprave škola, nastavno osoblje i zaposleni, velikom posvećenošću i trudom čine sve da djeci odrastanje i obrazovanje, u ponekad veoma surovim uslovima, učine što ljepšim i vedrijim. Ove škole nijesu opremljene kao gradske škole, pa učitelji i nastavnici treba da budu kreativni u obrađivanju nastavnih jedinica. Nedostatak stručnog osoblja za pojedine nastavne jedinice je problem s kojim se neke škole suočavaju, a pedagoga i psihologa imaju jednom u sedmici ili uopšte nemaju. Činjenica je da su brojni objekti veoma dotrajali. Učenici pojedinih seoskih škola u školskom objektu nemaju pristup bezbjednoj vodi za piće. Evidentno je da ima i onih koji su djelimično rekonstruisani ili adaptirani, te dobili vodu sa gradskih vodovoda. Ono što će nekim školama da nedostaje u narednom periodu jesu učenici. Naime, većina škola suočena je s trendom smanjenja upisanih učenika, pojedina područna odjeljenja koja u ovom trenutku imaju nekoliko učenika, prema izgledima od naredne godine neće imati novih prvaka, što je posledica migracija stanovnika iz tih područja. Zbog nedostatka adekvatnih uslova za život, ili nedovoljne podrške da ostanu u svojim domaćinstvima, nedostatka drugih uslova potrebnih za život i rad, mnoge porodice odlaze u gradske sredine, mahom Podgoricu i primorje. Ovakva situacija dovodi do gašenja područnih odjeljenja, odnosno pojedinih škola – ističu u izvještaju.

Ombudsman navodi da sve navedeno iziskuje ozbiljniji pristup relevantnih činilaca.

– Pri ovim posjetama održane su i kreativno-edukativne radionice i tribine, tokom kojih je razgovarano detaljnije i o nadležnosti zaštitnika, kada su u pitanju prava djece i mladih. Postojanje i opstanak seoskih i područnih škola od velikog je značaja kako za učenike koji ih pohađaju, tako i za opstanak sela i malih mjesta. Škola je i mjesto okupljanja djece i mladih. Postojanje škola jedna je od garancija za ostanak mladih ljudi na selima, a što predstavlja i primarni preduslov za razvoj sela ili malog mjesta, za razvoj poljoprivrede i proizvodnju zdrave hrane. Naša preporuka je da se podstaknu stručnjaci iz različitih struka i profesija da povedu računa i pažljivo razmisle o ovom problemu, sa svih aspekata, a najprije u vezi s podsticanjem nataliteta i ravnomjernim regionalnim razvojem – preoporuka je ombudsmana.

U izvještaju se navodi da su škole centralna mjesta različitih aktivnosti i događaja od značaja za mještane.

– Podsjećamo da je prema podacima Monstata 110 o osnovnim demografskim pokazateljima, negativan prirodni priraštaj u 15 crnogorskih opština, koje u najvećoj mjeri imaju i negativan migracioni saldo. Dvije opštine imaju nulti prirodni priraštaj, dok je šest opština s pozitivnim prirodnim priraštajem: Kotor, Bar, Tivat, Podgorica, Rožaje i Budva. Navedene opštine, osim Rožaja, imaju pozitivan i migracioni saldo.

D.B.

---

Učenici pješače i po pet kilometara
Ombudsman je u godišnjem izvještaju naveo da pitanje đačkog prevoza nije regulisano na način kako bi svoj djeci bio dostupan, nezavisno od toga da li ima gradskog/prigradskog prevoza. Tokom godine događalo se da učenici pojedinih seoskih područja nijesu imali prevoz ili je taj prevoz ukinut, zbog čega su učenici bili onemogućeni da pohađaju nastavu.

– Zaštitnik zapaža da je organizacija prevoza učenika neujednačena: negdje učenici koriste gradski/prigradski prevoz koji obezbjeđuju privatni prevoznici, negdje koriste prevoz koji je organizovala obrazovns ustanova (đački kombi), a u pojedinim sredinama uopšte nema organizovanog prevoza, te ga moraju obezbijediti roditelji. Ministarstvo prosvjete, shodno zakonu, participira u cijeni prevoza i to u iznosu od 40 odsto za učenike osnovnih, a 20 odsto za učenike srednjih škola i studente. Organizovanje prevoza u gradskom i prigradskom saobraćaju u nadležnosti je lokalne uprave, pa opštine, svaka ponaosob dodjeljuju linije prevoznicima, koji obavljaju prevoz putnika u skladu sa svojim poslovnim interesima. Međutim, postoje slučajevi gdje nije organizovan javni prevoz pa učenici koji putuju od kuće do škole pet i više kilometara ne mogu da ostvare pravo na participaciju. Ministarstvo prosvjete najavilo je da će se za potrebe prevoza izvršiti nabavka 30 novih kombi vozila, što će prema mišljenju zaštitnika, u velikoj mjeri olakšati prevoz učenika u područjima u kojima je otežano organizovanje redovnih linija – kažu u izvještaju.